The trends
Thật ra cũng không có AI nào là “Giỏi” hay “Dở”. Buôn chuyện vui một chút thì để giúp bạn thấu hiểu vai trò của AI một cách đúng đắn, tôi sẽ phân tích sâu hơn 3 yếu tố “AI dở” này bằng ngôn ngữ đời thường và ví dụ thực tế trong môi trường công sở.
Tổng quan
Làm rõ sự khác biệt giữa khả năng xử lý thông tin của AI và trí tuệ thực sự của con người.
Chứng minh tại sao con người vẫn là nhân tố không thể thay thế trong quy trình ra quyết định.
1. Tư duy phản biện (Critical Thinking): AI là một "kẻ xu nịnh" (Yes Man)
Bản chất: AI (như ChatGPT, Gemini…) hoạt động dựa trên xác suất thống kê. Nó dự đoán từ tiếp theo dựa trên hàng tỷ dữ liệu nó đã học. Nó không hiểu bản chất sự thật.
Tại sao AI dở ở điểm này?
Không biết nghi ngờ: Nếu bạn cung cấp cho AI một thông tin sai ngay từ đầu (ví dụ: “Viết bài giải thích tại sao trái đất hình vuông”), AI thường sẽ cố gắng chiều lòng bạn và bịa ra các lý do để chứng minh điều đó, thay vì phản biện lại: “Khoan đã, trái đất hình cầu mà?”.
Thiếu khả năng xâu chuỗi logic thực tế: AI có thể viết một kế hoạch kinh doanh nghe rất hay, nhưng nó không biết rằng ngân sách công ty bạn đang bị cắt giảm, hay thị trường ngách đó vừa có một đối thủ lớn phá sản vì lý do pháp lý.
Ví dụ: Khi bạn yêu cầu AI tóm tắt một báo cáo tài chính. Nó làm rất nhanh. Nhưng nếu có một con số bất hợp lý (ví dụ: doanh thu tăng vọt 500% trong 1 tháng mà không có giải trình), AI chỉ đơn thuần ghi lại con số đó. Tư duy phản biện của con người là lúc bạn nhìn vào và thốt lên: “Vô lý! Phải kiểm tra lại số liệu này ngay, có thể kế toán nhập sai”.
"AI (như ChatGPT, Gemini...) hoạt động dựa trên xác suất thống kê. Nó dự đoán từ tiếp theo dựa trên hàng tỷ dữ liệu nó đã học. Nó không hiểu bản chất sự thật."
2. Thấu cảm ngữ cảnh sâu sắc (Contextual Empathy): AI "vô cảm"
Bản chất: AI có thể giả lập cảm xúc bằng cách dùng các từ ngữ như “Tôi rất tiếc”, “Xin chia buồn”, nhưng nó không có trái tim và trải nghiệm sống.
Tại sao AI dở ở điểm này?
Không đọc được “ẩn ý” (Reading between the lines): Trong giao tiếp công việc, nhiều khi khách hàng nói “Ổn thôi” nhưng giọng điệu và bối cảnh lại cho thấy họ đang rất thất vọng. AI chỉ phân tích văn bản (text) nên sẽ hiểu là khách hàng đang hài lòng.
Sai lệch về tông giọng (Tone & Mood): AI khó phân biệt được ranh giới tinh tế giữa “hài hước” và “vô duyên”, giữa “nghiêm khắc” và “xúc phạm”.
Ví dụ: Bạn nhờ AI viết email từ chối một ứng viên đã phỏng vấn rất tốt nhưng không phù hợp văn hóa.
AI: Sẽ viết một email rất khuôn mẫu, lạnh lùng: “Bạn không phù hợp, chúc may mắn”.
Con người (Bạn): Biết rằng ứng viên này là người quen của đối tác lớn, hoặc họ đang gặp khó khăn trong cuộc sống. Bạn sẽ chỉnh sửa lại câu chữ để vừa từ chối, vừa giữ được mối quan hệ, vừa động viên họ một cách chân thành. Đó là sự thấu cảm mà AI không bao giờ có.
3. Chịu trách nhiệm đạo đức (Ethical Responsibility): AI không thể "đi tù" hay "bị sa thải"
Bản chất: AI là công cụ, là mã lệnh (code). Trách nhiệm giải trình (Accountability) luôn thuộc về con người sử dụng nó.
Tại sao AI dở ở điểm này?
Không có la bàn đạo đức: AI có thể vô tình tạo ra nội dung phân biệt chủng tộc, thiên kiến giới tính hoặc vi phạm bản quyền nếu dữ liệu nó học có chứa những thứ đó. Nó không cảm thấy “tội lỗi”.
Hậu quả pháp lý: Nếu AI viết một bài tư vấn sức khỏe sai lệch khiến người đọc bị ngộ độc, ai là người chịu trách nhiệm? Không phải AI, mà là người biên tập viên đã đăng bài đó mà không kiểm chứng.
Ví dụ: Bạn dùng AI thiết kế một logo. AI vô tình lấy một hình ảnh có bản quyền của một họa sĩ khác để ghép vào.
Nếu bạn dùng logo đó, công ty bạn bị kiện vi phạm sở hữu trí tuệ.
Bạn không thể nói trước tòa án là: “Do con AI nó làm”. Bạn (con người) là người bấm nút “Duyệt” và “Sử dụng”, nên bạn phải chịu trách nhiệm đạo đức và pháp lý cho sản phẩm cuối cùng.
Tóm lại: AI làm nền, Con người làm chủ
Hiểu rõ 3 điểm yếu trên chính là chìa khóa để bạn trở thành một người dùng AI thông minh:
Dùng AI để thu thập thông tin, nhưng dùng Tư duy phản biện của bạn để lọc sai sót.
Dùng AI để viết nháp, nhưng dùng Sự thấu cảm của bạn để thổi hồn và kết nối cảm xúc.
Dùng AI để tăng tốc, nhưng luôn nhớ bạn là người Chịu trách nhiệm cuối cùng cho kết quả.
Hy vọng giải thích này giúp bạn nhìn nhận rõ hơn về giới hạn của “người trợ lý” này.
Miễn trừ trách nhiệm (Disclaimer): Đây là nội dung có sự tham gia của AI, chỉ mang tính tham khảo và không thể không có thiếu sót. Nếu cần đóng góp những thông tin sai hoặc liên hệ tham vấn thêm, hãy gửi email đến địa chỉ [email protected] để được hỗ trợ.
